Jak nowocześnie nauczać historii?

Czy historia może być dzisiaj ciekawa? Jak zainteresować wydarzeniami z przeszłości młodych ludzi, którzy swoją uwagę koncentrują na mediach społecznościowych i grach komputerowych, a większość wolnego czasu spędzają w wirtualnym świecie? Czy lekcje historii mogą na tyle zainspirować uczniów, by po skończonych zajęciach samodzielnie poszukiwali dodatkowych informacji?

To bez wątpienia ogromne wyzwanie, z którym mierzą się nie tylko nauczyciele historii, ale także edukatorzy, popularyzatorzy nauki czy wreszcie sami rodzicie. Im także zależy na tym, aby wychować dziecko na świadomego i zaangażowanego obywatela, który będzie znał nie tylko historię powszechną, ale również losy swojego kraju i swojej małej ojczyzny.

Aby trafić do młodych ludzi, zdobyć ich uwagę i zaangażowanie, trzeba przemawiać językiem, który znają z wirtualnego świata. Odwoływać się do metod i form, które bardziej kojarzą im się z zabawą, rozrywką czy atrakcyjnym sposobem spędzaniem wolnego czasu.

Potwierdzają to wnioski płynące z opublikowanego w listopadzie raportu Biura Nowych Technologii IPN „Immersyjna edukacja historyczna”. Jednoznacznie wskazują one na potrzebę zaprojektowania nowych ścieżek edukacyjnych. Nowy model powinien być oparty na otwartości i zaangażowaniu, w którym osoba uczona i nauczająca będą aktywnymi stronami wymiany wiedzy.

Wirtualna rzeczywistość w służbie historii – doświadczanie historii z perspektywy uczestnika zdarzeń

Bez wątpienia jednym z najciekawszych przedsięwzięć angażujących uwagę młodych ludzi jest projekt „Innowacyjna historia”. Blisko 20 tys. uczniów z całej Polski wzięło udział w pokazach dwóch filmów „Kartka z Powstania” oraz „Wiktoria 1920”. Oba seanse zostały zrealizowane z wykorzystaniem technologii wirtualnej rzeczywistości (VR), w specjalnie przygotowanej scenografii. Poprzedziły je prelekcje wprowadzające w tematykę historyczną.

Trudno jest zainteresować młodzież historią, a dzięki temu, że wykorzystujemy najnowsze technologie ta treść historyczna dociera do nich mimochodem. Oni nie wiedzą, że się uczą i o to chyba chodzi. To największy edukacyjny projekt VR w Europie – mówi Tomasz Dobosz, autor projektu.

W „Kartce z Powstania” uczniowie podążają za młodymi powstańcami, oglądają z bliska ruiny warszawskich kamienic. Doświadczają zdarzeń z perspektywy uczestnika, co wzbudza w nich emocje, przybliża warunki życia w ekstremalnie trudnym czasie. Pokazy pobudzają młodych ludzi do dyskusji, inspirują do dzielenia się przeżyciami z obejrzanych historii.

Gry kluczowym elementem współczesnej kultury

Gry wideo stanowią jeden z kluczowych elementów współczesnej kultury. Cyfrowe opowieści angażują dziesiątki milionów odbiorców, dając podstawy do przeżywania pasjonujących opowieści. Rozwijają także umiejętności psychomotoryczne, są przestrzenią budowania międzyludzkich relacji i źródłem artystycznej ekspresji. Dlatego też Ministerstwo Edukacji i Nauki, z uwagi na konteksty pedagogiczne i społeczne, zaproponowało dodanie do podstawy programowej gier „This War of Mine” oraz „Gra Szyfrów”. To pierwsza tego rodzaju inicjatywa na świecie.

Włączenie gier do procesu dydaktycznego będzie miało wpływ na efektywność nauczania. W „This War of Mine” uczeń zostaje osadzony w realiach wojny domowej. Bez gotowych rozwiązań, narzuconego sposobu interpretacji przedstawionych zdarzeń. Narracja jest kierowana przez gracza. Z kolei w „Grze szyfrów” uczestnik jest konfrontowany z realiami wojny polsko bolszewickiej, walczy o przetrwanie. Musi podejmować decyzje w trudnym momencie. To pobudza do myślenia, kształtuje postawy, pokazuje konsekwencje podejmowanych decyzji.

Nauka nie tylko z podręcznika

Podręcznik jest jedną z kluczowych, ale nie jedyną pomocą dydaktyczną wykorzystywaną podczas lekcji. Dzięki zakupom z programu „Laboratoria Przyszłości” we wszystkich samorządowych szkołach podstawowych w Polsce pojawił się nowoczesny sprzęt multimedialny – od drukarek 3D i robotów, przez sprzęt do nagrań audio i wideo, po gogle VR. Z tych pomocy dydaktycznych uczniowie mogą korzystać nie tylko podczas informatyki, ale w czasie wszystkich zajęć lekcyjnych.

Nowoczesny sprzęt może być z powodzeniem wykorzystywany także na lekcjach historii czy kółkach zainteresowań. Dzięki niemu uczniowie będą mogli przeprowadzić wywiad ze świadkiem historii, nagrać słuchowisko czy obejrzeć film w technologii VR. Możliwości jest wiele, a wykorzystanie sprzętu w praktyce zależy od kreatywności uczniów i nauczycieli.

Aktywne poznawanie historii

Większość z nas więcej zapamiętuje z tego, czego bezpośrednio doświadcza i co przeżywa. Pamiętamy miejsca, w których byliśmy, obrazy i przedmioty, które mogliśmy zobaczyć. Stąd pomysł Ministerstwa Edukacji i Nauki na program dofinansowania wycieczek szkolnych „Poznaj Polskę”.

Od samego początku program cieszył się ogromnym zainteresowaniem szkół. W roku szkolnym 2021/2022 skorzystało z niego blisko pół miliona uczniów! Pieniądze rozchodziły się już kilka godzin po uruchomieniu naboru. Uczniowie i nauczyciele bardzo chętnie wyjeżdżali na wycieczki edukacyjne, a swoimi przeżyciami dzielili się mediach społecznościowych, w których znajdziemy mnóstwo wpisów z oznaczeniem #PoznajPolskę – powiedział Przemysław Czarnek, szef MEiN, wskazując na popularność tego programu.

Dzięki środkom z programu młodzi ludzie mogą poznawać istotne miejsca oraz wydarzenia związane z historią Polski, ważne dla naszej pamięci oraz zbiorowej tożsamości. Mogą bezpośrednio doświadczać przeszłości i odkrywać ją w ciekawy sposób. Jestem przekonany, że to zachęci ich do samodzielnego zdobywania wiedzy i dalszego poznawania naszego dziedzictwa kulturowego – daje minister.

Nauka przez zabawę i sport

Odkrywanie przeszłości w programie „Poznaj Polskę” ma również swój wymiar sportowy, związany z aktywnością fizyczną. Połączenie to, które początkowo może wydawać się dość zaskakujące, znakomicie sprawdziło się podczas rajdów rowerowych z udziałem Ministra Edukacji i Nauki.

Uczniowie, przemierzając kolejne kilometry, uczestniczyli jednocześnie w lekcjach historii w terenie. Składając kwiaty pod pomnikiem ofiar zbrodni hitlerowskich z czasów II wojny światowej podczas Rajdu Martyrologii Poległych Lubelszczyzny, zmierzyli się bezpośrednio z tragiczną historią swojego regionu, a pokonując trasę z Kielc na Westerplatte, oddali hołd żołnierzom kieleckiego 4. Pułku Piechoty Legionów. Wysiłek fizyczny, który im towarzyszył, był także prawdziwą próbą charakterów, a niejednokrotnie walki z własnymi słabościami i ograniczeniami, nauką wytrwałości i konsekwencji.

Jeszcze ciekawszym pomysłem na poznawanie historii nie tylko sportu, ale także swojego regionu wydaje się program „Poznaj Polskę na sportowo”. Jego celem jest popularyzowanie wśród uczniów uniwersalnych wartości sportu i olimpizmu oraz promowanie zdrowego stylu życia. Uczniowie, poznając historię klubów ze swojego miasta, zdobywali wiedzę także o swojej małej ojczyźnie.

Minister Przemysław Czarnek: „Poznaj Polskę na sportowo” to pomysł, by przez zabawę, ulubioną przez młodych ludzi rozrywkę kształtować lokalny patriotyzm. Młodzi ludzie kochają piłkę nożną, utożsamiają się z gwiazdami sportu. Chcemy wykorzystać ten potencjał i pozytywne emocje. To także niezwykle ważne w budowaniu wspólnoty i jedności – podkreśla szef MEiN.

Na aspekt tożsamościowy przedsięwzięcia i jego atrakcyjność z punktu widzenia młodych ludzi wskazuje także Konrad Klecha, który z ramienia PZPN koordynował program.

Wspólnie z MEiN w czasie tych dwóch miesięcy zaangażowaliśmy ponad 20 tys. dzieci i młodzieży, opowiadając im historię piłki nożnej, która jest częścią naszej tożsamości narodowej, oraz pokazując im na własne oczy, jak piękną grą jest piłka nożna. Wspólna wyprawa na mecz Ekstraklasy czy mecz reprezentacji Polski mężczyzn i kobiet, zobaczenie na własne oczy naszych najlepszych zawodników i zawodniczek, wzięcie udziału w święcie piłkarskim, jakim jest mecz – to buduje jednostki i całe grupy.

W ramach przedsięwzięcia „Poznaj Polskę na sportowo” PZPN przygotował także materiały edukacyjne oraz zorganizował quiz wiedzy dotyczący piłki nożnej. W inicjatywie mogli wziąć udział wszyscy uczniowie szkół podstawowych i ponadpodstawowych, niezależnie od tego, czy trenują piłkę nożną w klubach, czy są po prostu kibicami. Zmagania zakończył Wielki Test Wiedzy w Telewizji Polskiej.

Edukacja historyczna kształtuje kompetencje krytyczne i analityczne

„Innowacyjna historia”, gry w edukacji, nowoczesny sprzęt multimedialny, wycieczki edukacyjne czy udział w meczach lokalnych drużyn to tylko wybrane sposoby, które pozwalają zainteresować uczniów historią – mówić o niej w atrakcyjny sposób, angażować ich uwagę i emocje. To niezwykle istotne z punktu widzenia przygotowania młodych ludzi do dorosłego życia. Musimy bowiem pamiętać, że rolą edukacji jest nie tylko wyposażenie dzieci i młodzieży w informacje o najważniejszych datach i faktach z przeszłości.

Minister Przemysław Czarnek: Nauczanie historii powinno rozwijać kluczowe umiejętności potrzebne do sprawnego funkcjonowania we współczesnym święcie, takie jak analizowanie, wnioskowanie i samodzielne ocenianie wydarzeń. Uczeń, znając wydarzenia z najnowszej historii, będzie mógł racjonalnie oceniać i krytycznie spoglądać na zachodzące obecnie procesy oraz zjawiska. To po prostu lepsze przygotowanie do bycia świadomym obywatelem, odpowiedzialnym za losy swojego kraju i społeczności.